De Rijn die de Fransen oversteken, is de Oude Rijn tussen Lobith en Elten. Dit is het meest oostelijke punt van de Overbetuwe, het Pannerdensch Kanaal is er nog niet. En strategisch slim gekozen.

Al maanden bouwt de spanning op, maar op 12 juni start de inval op een doorwaardbare plaats in de Rijn. De Franse ‘zonnekoning’ Lodewijk XIV rukte op door Duitsland. Hij weet dat tegelijk ook de bisschoppen van Munster en Keulen over land naderen en dat de Engelsen over zee aanvallen.

De Oude Rijn bij Lobith, getekend kort na 1707.

Verrassing in de Betuwe

Door in de Betuwe aan te vallen, omzeilt Lodewijk de IJssellinie en Fort Schenkenschans. Het is een totale verrassing. Vanuit Arnhem worden legereenheden naar Lobith gestuurd, maar de overmacht is te groot. De Fransen winnen de slag en hebben vrij spel. De Nederlandse legerleiding wijkt uit naar Utrecht, met achterlating van garnizoenen in steden als Nijmegen en Zaltbommel. De paniek is groot.

In het rivierengebied zijn de steden Arnhem en Nijmegen cruciaal, dus Lodewijk belegert ze beide. Arnhem opent de poorten op 17 juni, Nijmegen houdt langer stand en capituleert op 9 juli. De Fransen hebben dan al de gehele Betuwe in handen. De opmars wordt gestuit aan de grens met Holland: voorbij de Diefdijk en de Linge zien de Fransen een onafzienbare watervlakte. Net op tijd is de waterlinie in werking.

Lodewijk XIV steekt de Rijn over op 12 juni 1672. Schilderij door Adam Frans van der Meulen. (Rijksmuseum)

Uitzichtloos voor en achter de linie

Gelderse steden als Tiel en Culemborg zuchten twee jaar lang onder de Franse bezetting. Met hoge belastingen, het inkwartieren van troepen, plundering en roof. Op Holland en Zeeland na is de gehele republiek nu in vreemde handen, de situatie lijkt uitzichtloos. Of zoals het gezegde luidt: "Het volk is redeloos, de regering radeloos en het land reddeloos." In juli wordt Willem III verheven van legerleider tot stadhouder en op 20 augustus ontaardt de volkswoede in de moord op de gebroeders De Witt in Den Haag.

Rijn wordt verlegd

De loop van de Rijn wordt in 1707 verlegd. Zo ontstaat het ‘Gelders Eiland’ in de Rijnstrangen. Het Pannerdensch Kanaal neemt de rol over van de Oude Rijn. Betrouwbaarder en minder kwetsbaar. Sinds de 19de eeuw bewaakt Fort Pannerden hier de 'kraan van de Nieuwe Hollandse Waterlinie'. Nog altijd is op deze plek de waterverdeling van de Rijn over Nederland van cruciaal belang. Vlakbij in Doornenburg takt de Linge af van het Pannerdensch Kanaal.

Meer weten over de Oude Hollandse Waterlinie en het Rampjaar 1672(externe link).

Bekijk meer momenten uit het Rampjaar langs de grote rivieren.

Water was vaker een wapen. Ook in 1944.