Om de Franse opmars te stuiten, doen de Hollanders in juni 1672 iets dat volstrekt tegen hun natuur in gaat: ze steken de dijken door en zetten hun land onder water. Op 19 juni is de linie gereed. Het gaat niet zonder slag of stoot.

Voorbij de Gelderse grens veranderen de regio’s Vijfheerenlanden en Alblasserwaard in onafzienbare watervlaktes. Na het doorsteken van de dijken bij Woudrichem overstroomt ook het Land van Altena. Het idee: in een halve meter water kunnen karren niet rijden, kan een boot niet varen en vallen soldaten steeds in sloten als onzichtbare valkuilen. De enige toegang tot het gebied is over de rivierdijken en boezemkades. Maar op strategische punten zijn die beschermd met forten. Het is effectief.

Kaart van de Oude Hollandse Waterlinie, met Kom 1 in het werkgebied van Waterschap Rivierenland.

Bestaande polders en kades

De schade is enorm. Boeren zien hun oogsten teloorgaan, grond is door zout water jarenlang aangetast. De weerstand is dan ook sterk; het Franse leger wordt minder gevreesd dan het water. De waterlinie maakt gebruik van bestaande polders en kades. Bewoners kennen hun dijken en water als geen ander en saboteren voortdurend de militaire inundaties. Veldmaarschalk Paulus Wirtz klaagt in Gorinchem over de “grote bedrieglijkheid der ingezetenen”. Zij zetten sluizen open, doorgraven kades – alles om het water net zo snel te lozen als de veldmaarschalk het wil aanvoeren. Soldaten worden omgekocht, stadsbesturen geïntimideerd. Wirtz laat vanaf 19 juni de rivierdijken doorsteken bij Dalem (Waal), Asperen (Linge) en Langerak (Lek). Pas als de prins van Oranje dreigt met de doodstraf, neemt de tegenstand af.

Als Nieuwpoort in 1697 een nieuw stadhuis krijgt, hebben de bestuurders hun les geleerd: ze beschermen de inundatiesluis door hun pand er bovenop te zetten.

Herkenbaar landschap

In de Alblasserwaard gaat vooral de Overwaard kopje onder, de Nederwaard blijft redelijk droog. Het lukt de Hollanders om de waterlinie maandenlang vol te houden. Maar als het streng gaat vriezen, ruiken de Fransen hun kans. Op 27 december 1672 wagen ze zich, verderop in het Groene Hart, over het ijs bij Bodegraven. Het leidt tot hevige gevechten, maar de dooi valt op tijd in.

In historische vestingwerken zijn vaak doorgangen door de rivierdijk. Deze 'coupures' sluiten bij hoogwater. Dat oefent het waterschap regelmatig. Zoals in Nieuwpoort in 2018.

Het landschap van de Oude Hollandse Waterlinie is nergens zo herkenbaar als in de Alblasserwaard en Vijfheerenlanden. Nog altijd is het waterbeheer vergelijkbaar: via polders, boezems en gemalen. Vestingwallen in Gorinchem en Nieuwpoort zijn nog altijd onderdeel van de rivierdijk. In het gebiedsprogramma A5H maken we de kades en het systeem klaar voor de toekomst.

Bekijk meer momenten uit het Rampjaar langs de grote rivieren.